Zwardoń to stosunkowo młoda wieś, której nazwa pojawia się pierwszy raz przy budowie i otwarciu linii kolejowej Sucha - Zwardoń w 1885 roku. Nazwisko Zwardoń wymienione jest w „Inwentarzu dóbr żywieckich” z roku 1715, przy powinnościach zarębników wsi Sól: „Zarębnik Marcin Zwardoń musiał robić 4 dni powabne rocznie, oddać dwie kury, przędze po jednej sztuce oprawy”.

Myto to najstarszy przysiółek, którego nazwa pochodzi od opłat za przekroczenie granicy. Legenda głosi, że w XVII wieku na Mycie pojawili się czterej bracia Zwardonowie i tu wybudowali swoje zagrody zajmując się hodowlą i wypasem owiec. Być może byli to pasterze wołoscy lub też włościanie, którzy przeniesieni w górne rejony Soły z przeludnionych wsi klucza Węgierska Górka za czasów Mikołaja Komorowskiego właściciela Państwa Żywieckiego, który popadłszy w długi najpierw dał w zastaw, a następnie sprzedał Sól z zarębkami hrabiemu Szembekowi. Nowy właściciel szybko chciał zrekompensować straty i rozpoczął rabunkowa gospodarkę, czego następstwem był ucisk i migracje górali z okolic Zwardonia, Soli i Rycerki na Ziemię Czadecką, której właściciele obiecywali od 12 do 16 lat wolnizny, co w porównaniu z życiem chłopa w majątkach polskich działało zachęcająco. Takich migracyjnych fal było kilka. W 1839 roku wieś Sól wykupił Karol Ludwik Habsburg. Wzrosło wówczas zainteresowanie tymi terenami.

Dzięki Habsburgom prace przy budowie linii kolejowej Sucha - Zwardoń, łączącej Lwów z Wiedniem oraz powstałą drogą - „cesarkę”, łączącą stolice nowych włości Habsburgów i Żywiec, Milówkę Kasperki, Piekło, Myto z Czadcą.

Na słabo zaludnione tereny przybywali górale z okolicznych wsi i Słowacji. Wielu z nich budowało swoje domostwa obok linii kolejowej tworząc nowe zarębki - „place”, czyli przysiółki: Pydychy, Groń, Wawrzasy czy Orawcowa. Nazwiska Słowiak czy Śleziak świadczyły o pochodzeniu. Znaleźli tu również swoją ojczyznę przybysze z Chorwacji, o czym świadczyły nazwiska Chorwat czy Jachowicz zapisane w księdze parafialnej USC w Rajczy z 1884 roku.

Ludzie budowali swoje domostwa na jedynej „niczyjej” własności tzw. świńskiej młace, którą wpierw trzeba było osuszyć.

W chwili, gdy wjeżdżał już pierwszy pociąg, stało osiem domostw, a nowo zabudowany teren wokół stacji kolejowej otrzymał nazwę Zwardoń Centrum.

W 1896 roku mieszkańcy Zwardonia wybudowali kaplicę, do której w niedziele i święta przyjeżdżał ksiądz z Rajczy. Kościół pod wezwaniem nawiedzenia NMP powstał w 1906 roku, a pierwszym proboszczem był ks. Władysław Chrapla. Zawitała też oświata. W 1894 roku powstała pierwsza klasa w Soli, od 1 września 1903 roku zwana jednoklasową szkołą ludową. Kierownikiem i nauczycielem był Józef Szymański.

Źródło: Głos Rajczy - 1999, artykuł Pani Marii Włoch „Z Historii Wsi Zwardoń” I część

Zdjęcia: Parafia Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Zwardoniu