Z cyklu po słowackiej stronie granicy cz. V Orloj w Starej Bystrzycy

Słowacki orloj w Starej Bystrzycy to największa na Słowacji drewniana rzeźba. Przedstawia siedzącą Madonnę – Matkę Bożą Bolesną, patronkę Słowacji. Projekt, którego autorem jest artysta rzeźbiarz Viliam Loviška, był najpierw w całości odlany z gliny. Na podstawie glinianego modelu, architekt Ivan Jarin, przygotował dokumentację techniczną. Prace rzeźbiarskie w konstrukcji z gontów, były możliwe dzięki zastosowaniu 80 drewnianych wsporników, które utworzyły „szkielet“ orloja.

W sześciu wnękach umieszczono rzeźby z brązu, przedstawiające ważne postaci historyczne; czasy najdawniejsze reprezentuje książę Pribina i król Świętopełk, 19 wiek – kodyfikatorzy języka słowackiego Anton Bernolák i Ľudovít Štúr, 20 wiek - Milan Rastislav Štefánik i Andrej Hlinka. Przy wyborze postaci z 19 i 20 wieku, kierowano się zasadą, że po dwie postaci będą reprezentować środowisko katolickie i ewangelickie. Warto zwrócić uwagę na przedstawienie księcia Pribiny z mieczem w ręku i króla Świętopełka w koronie – jako króla Słowaków. Wszystkie rzeźby odlano z brązu w pracowni Tri kamene w mieście Stupava.

nagranie: Robert Sliż

Draperie sporządzono z kamienia magmowego - ryolitu, który wydobywany jest w kamieniołomach w Hliníku nad Hronem. Górna część draperii ma kształt kurtyny, w dolnej części umieszczono okrągłe otwory, a w nich przejrzyste tabliczki ze złotego onyksu – jedynego marmuru wydobywanego na Słowacji, w kamieniołomach przy Levicach. Marmur zawiera w swej strukturze złote nitki - stąd jego nazwa. W nocy marmurowe tabliczki są podświetlane. Autorzy draperii to małżeństwo – artyści rzeźbiarze - państwo Loviška. Z ryolitu wykonano także portal wejściowy do galerii.

Siedem rzeźb przedstawiających słowackich świętych wyciosał z drzewa topoli, ludowy artysta Peter Kuník z Tvrdošína. Losy ich łączą się z historią Słowacji. Są to: Cyryl i Metody, św. Andrzej Świerad, św. Benedykt, św. Gorazd, św. Bystrík oraz św. Wojciech.

Centrum orloja stanowi zegar astronomiczny, pierwszy i jedyny na Słowacji. Bez zegara - orloj nie mógłby być orlojem. Jest to skomplikowany mechanizm astronomiczny i zegarowy. Inicjatorzy budowy orloja, zamówili go w praskiej firmie SPEL, która zaprojektowała go i wykonała, specjalnie dla Starej Bystrzycy. Warto zaznaczyć, że dane astronomiczne są ustawione zgodnie z położeniem geograficznym Starej Bystrzycy, a więc nie są kopią żadnego innego orloja. Różnobarwność tarczy zegara związana jest z fazami dnia: kolor czarny - noc, czerwony – świt, bladoniebieski – dzień, czerwony – zmierzch. Wskazówka ze słońcem porusza się po tych polach, w zależności od aktualnego położenia słońca. Na tarczy zegara wyznaczono złote linie oznaczające równik, zwrotnik raka, zwrotnik koziorożca oraz tak zwany lokalny południk, czyli odcinek pokazujący moment, kiedy słońce znajduje się najwyżej nad Starą Bystrzycą. Orloj w Starej Bystrzycy pokazuje prawdziwy czas słoneczny, a oprócz tego, położenie księżyca na niebie, fazy księżyca i położenie słońca w znaku zodiaku. Na zewnętrznej krawędzi znajduje się tzw. tarcza kalendarza, składająca się z 366 części. Każdego dnia przesuwa się o jedną do przodu. Ważne święta słowackie i inne znaczące dni, są oznaczone na tarczy kalendarza czerwoną gwiazdką.

Na wieży orloja umieszczono dwa dzwony. Jeden wybija godziny, drugi wygrywa melodię podczas promenady apostołów. Dzwon wybijający czas (cymbał) nosi nazwę – Święty Jerzy. Wygrawerowano na nim napis: „Slovenský orloj Stará Bystrica R. P. 2009”. Dzwon ufundował wojewoda żyliński inż. Juraj Blanár. Drugi dzwon o nazwie Madonna Orędowniczka ma wygrawerowany tekst: „Na pamiątkę zatopionych wsi Riečnica i Harvelka”. Ufundował go biskup Nitry Viliam Judák. Dzwon ma emblemat przedstawiający Najświętszą Marię Pannę z obrazu, który znajdował się w głównym ołtarzu kościoła w Riečnicy i który, jako jedyny ocalał przed zatopieniem. Artystyczne wnętrza Centrum Informacji znajdującego się pod Orlojem zostały zaprojektowane przez atelier Byzant. Otwarto tutaj niewielką galerię, w której wystawiane są prace profesjonalnych artystów oraz amatorów. Ponadto można tutaj zakupić pamiątki, uzyskać informacje turystyczne, a także obejrzeć mechanizm orloja, przechodząc klatką schodową z tylnej strony budynku.